Ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Σπηλιώτης ἤ Ἑφταβουνιώτης ἤ τοῦ Βαγγελῆ, εἶναι τό καθολικό μιᾶς παλαιᾶς μικρῆς μονῆς, ἀφιερωμένης στόν Ἅγ. Ἰωάννη τόν Θεολόγο. Βρίσκεται στή νοτιοανατολική περιοχή τοῦ νησιοῦ, κοντά στήν παραλιακή τοποθεσία Γλυφά. Ἀπό τά κελλιά καί τά λοιπά κτίσματα τῆς μονῆς δέν σώζεται τίποτε πιά. Πιστεύεται ὅτι τό ἐξωκκλήσιο αὐτό ἀνήκει στόν 17ο αἰ., δέν ἀποκλείεται ὅμως νά εἶναι πολύ παλαιότερο καί νά ἀνήκει στήν βυζαντινή ἐποχή (1). Τήν πρώτη ἀπό τίς προσωνυμίες πού ἀναφέρονται παραπάνω, τήν ἀπέκτησε ὁ ναός ἀπό τό γεγονός ὅτι βρίσκεται μέσα σέ μιά σπηλιά, κάτω στή γῆ, τό δεύτερο ἐπειδή, γιά νά φθάσει κανείς σ' αὐτό ἀπό τήν Παροικία, ὅπως ἔλεγαν οἱ παλαιοί, πρέπει νά περάσει ἑπτά βουνά καί τό τρίτο γιατί ἀνῆκε στόν Βαγγελῆ, δηλαδή στόν Εὐάγγελο Περάκη. Εἶναι ἕνα ἐξωκλήσιο ἰδιότυπο. Ἀπό τήν γῆ ξεχωρίζουν μόνο ἕνα μικρό κτίσμα πού ἀποτελεῖ τήν εἴσοδό του καί ὁ μικρός τροῦλλος του. Πάνω ἀπ' αὐτήν τήν εἴσοδο ὑπάρχει μεταγενέστερο, μονότοξο, κτιστό καμπαναριό. Ἀπό τήν εἴσοδο κατεβαίνουμε μέ ἕξι σκαλοπάτια, σ' ἕνα πολύ μικρό καί στενόμακρο νάρθηκα καί ἀπ' αὐτόν, ἀκόμα χαμηλότερα, στόν μονόχωρο ναό, πού βρίσκεται μέσα σέ σπήλαιο καί ἔχει διαστάσεις, περίπου, 2,50Χ2,50μ. Δηλαδή, ἡ κάτοψή του ἔχει σχῆμα ἀκανόνιστου τετράπλευρου. Στούς τοίχους του εἶναι ἐντοιχισμένα ἀρχιτεκτονικά μέλη ἀρχαίων κτιρίων, ἐνῶ ὁλόκληρη ἡ ὀροφή του σχηματίζεται ἀπό φυσικά βράχια. Τήν στηρίζει ἕνας κτιστός πεσσός, διαστ. 0,67Χ0,67μ. Πάνω ἀπό τό Ἱερό Βῆμα βρίσκεται μικρός τροῦλλος, ὁ ὁποῖος, ὅπως ἀναφέραμε παραπάνω, ἐξέχει ἀπό τήν ἐπιφάνεια τῆς γῆς. Μοναδική περίπτωση τρούλλου, πάνω ἀπό τό Ἱερό Βῆμα, σ' ὁλόκληρο τό νησί. Μέσα στό Ἱερό Βῆμα σώζεται σύνθρονο μέ τρεῖς βαθμῖδες (2). Τό τέμπλο εἶναι κτιστό καί ἀριστερά καί δεξιά τῆς Ὡραίας Πύλης ἔχουν ἐντοιχισθεῖ δύο ἀρχαῖα μάρμαρα, στά ὁποῖα ἔχουν χαραχθεῖ σταυροί καί ροζέτες. Ὑπάρχουν σ' αὐτό, οἱ παρακάτω δύο μόνο, ἀλλά πολύ ἐνδιαφέρουσες εἰκόνες, ἀριστερά καί δεξιά τῆς Ὡραίας Πύλης: α) Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Θεολόγος (0,70Χ0,83). Ὁ Εὐαγγελιστής παρουσιάζεται καθιστός νά γράφει τό Εὐαγγέλιό του. Εἶναι εἰκόνα πολύ καλῆς τέχνης καί χρονολογεῖται, πιθανῶς, στά τέλη τοῦ 17ου ἤ στίς ἀρχές τοῦ 18ου αἰ. καί β) Δευτέρα Παρουσία (0,75Χ0,85). Εἰκόνα τῆς ἴδιας ἐποχῆς καί τῆς ἴδιας τέχνης, μέ τήν προηγούμενη. Εἰκονίζεται ὁ Χριστός ἔνθρονος. Ἀριστερά ἡ Παρθένος καί δεξιά ὁ Πρόδρομος, κλίνουν τήν κεφαλή, στό μεγαλεῖο καί τή δόξα τοῦ Κυρίου. Ἀπό τόν νάρθηκα μπορεῖ νά προχωρήσει κανείς, περνώντας ἕνα στενό ἄνοιγμα, σέ μιά μικρότερη σπηλιά. Στό χῶρο της ὑπάρχει Ἁγία Τράπεζα καί Πρόθεση. Ὁ μικρός αὐτός χῶρος ἐπικοινωνεῖ μέ τό Ἱερό Βῆμα τοῦ κύριου ἐξωκλησίου, μέ χαμηλό καί στενό ἄνοιγμα, στόν μεταξύ τους βράχο. Τό δάπεδο τοῦ ἐξωκλησίου καλύπτεται μέ μαρμάρινες καί σχιστολιθικές πλάκες. Στόν δυτικό τοῖχο, χαμηλά, σέ ἐπαφή μέ τό δάπεδο τοῦ κύριου ναοῦ, ὑπάρχει ἕνα ἄνοιγμα, διαστ. περίπου 0,50Χ0,60μ., πού προχωρεῖ μέσα στή γῆ! Μέ τό ἄνοιγμα αὐτό εἶναι σχετική μιά παράδοση, πού σώζεται ἀκόμα ἀπό τήν ἐποχή τῶν πειρατῶν (3). Τό ἀρχαῖο αὐτό ἐξωκλήσιο εἶναι ἰδιωτικό. Ἀνήκει στούς ἀπογόνους τοῦ Βαγγελῆ Περάκη, ἀπό τόν ὁποῖο, ὅπως ἀναφέραμε, ἔχει πάρει μιά ἀπό τίς προσωνυμίες του. (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ) 1. Νικ. Ἀλιπράντη, Τά Μοναστήρια τῆς Πάρου, Πρακτικά Ἐπιστ. Συνεδρίου "Ἡ Ἑκατονταπυλιανή καί ἡ Χριστιανική Πάρος", 1998, σελ. 277. 2. Νικ. Ἀλιπράντη, ὅ.π. σελ. 277. 3. Ἡ παράδοση αὐτή ἀναφέρει ὅτι, μιά χρονιά τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, πού οἱ πειρατές ἦταν ὁ φόβος καί ὁ τρόμος τῶν κατοίκων τῶν νησιῶν τοῦ Αἰγαίου, στίς 8 Μαΐου, ἡμέρα τῆς ἑορτῆς τοῦ Θεολόγου καί Εὐαγγελιστῆ Ἰωάννη, στήν παραλία πού βρίσκεται πιό κάτω ἀπό τό μικρό μοναστήρι τοῦ ἁγίου, ἄραξαν πλοῖα πειρατῶν. Οἱ πιστοί πού ἦταν ἐκεῖ, ὅταν ἀντιλήφθηκαν τήν παρουσία τῶν πειρατῶν, πανικοβλήθηκαν καί δέν ἤξεραν πῶς νά προφυλαχθοῦν. Ἀπελπισμένοι κλείστηκαν στό ναό καί ἐπικαλέσθηκαν τήν βοήθεια τοῦ ἁγίου. Τότε παρουσιάσθηκε ἕνα κριάρι πού εἶχε ἀνάμεσα στά κέρατά του ἕνα ἀναμμένο κερί. Οἱ καρδιές τῶν πιστῶν γέμισαν ἐλπίδες. Τό κριάρι πέρασε ἀπό τό ἄνοιγμα αὐτό καί μπῆκε μέσα στή γῆ. Ἕνας ἕνας τό ἀκολούθησαν οἱ πιστοί. Κάποτε τούς ὁδήγησε σ' ἕνα ξέφωτο, πολύ μακριά ἀπό τό μοναστήρι. Καί τότε τό κριάρι χάθηκε! Οἱ ἑορταστές εἶχαν σωθεῖ.