Ἐνοριακός ναός τοῦ χωριοῦ Μάρμαρα (1). Ἀρχικά ἦταν μία δίκλιτη βασιλική, τῆς ὁποίας τό νότιο κλίτος εἶναι τρουλλαῖο, ἀφιερωμένο στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, ἐνῶ τό βόρειο εἶναι καμαροσκεπές καί εἶναι ἀφιερωμένο στόν Τίμιο Πρόδρομο. Ἀργότερα, στή νότια πλευρά τοῦ νότιου κλίτους, προστέθηκε καί τρίτο κλίτος, τό ὁποῖο εἶναι μικρότερο ἀπό τά ἄλλα, εἶναι καμαροσκεπές καί εἶναι ἀφιερωμένο στόν Ἅγ. Χαράλαμπο. Ἔτσι, ὁ ἀρχικός δίκλιτος ναός μετατράπηκε σέ τρίκλιτο. Καί τά τρία κλίτη ἔχουν νάρθηκα στή δυτική τους ὄψη, στήν ὁποία ὑψώνονται τά τρία κωδωνοστάσια τοῦ ναοῦ. Πάνω ἀπό τό μεσαῖο κλίτος, τῆς Κοιμήσεως, βρίσκεται ἕνα τρίτοξο κτιστό, αἰγαιοπελαγίτικο, καμπαναριό, στό βόρειο κλίτος, τοῦ Προδρόμου, μονώροφο κωδωνοστάσιο καί στό νότιο, τοῦ Ἁγ. Χαραλάμπους, νεώτερο διώροφο κωδωνοστάσιο. Οἱ εἴσοδοι καί τῶν τριῶν κλιτῶν, τά ὁποῖα ἐπικοινωνοῦν μεταξύ τους μέ καμάρες, βρίσκονται στή δυτική ὄψη τοῦ ναοῦ. Πάνω ἀπό τήν κεντρική εἴσοδο, στό κλίτος τῆς Κοιμήσεως, κάτω ἀπό τό τρίτοξο καμπαναριό, εἶναι ἐντοιχισμένη μαρμάρινη τετράγωνη πλάκα, μέ τό οἰκόσημο τῶν Σομμαρίπα (2). Τό μεσαῖο κλίτος, τό ὁποῖο, ὅπως προαναφέραμε, εἶναι τρουλλαῖο καί ἀφιερωμένο στήν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, εἶναι ἁγιογραφημένο. Ἡ Ἁγία Τράπεζα βρίσκεται στό μέσον τοῦ Ἱεροῦ Βήματος καί καλύπτεται ἀπό ξύλινο κιβώριο, τό ὁποῖο στηρίζεται σέ τέσσερις ξυλόγλυπτες κολῶνες. Τό τέμπλο εἶναι ξυλόγλυπτο, ἐπιχρυσωμένο, μέ σταυρό καί λυπηρά, καλῆς τέχνης. Βρίσκονται σ' αὐτό οἱ παρακάτω εἰκόνες: α) Κοίμησις τῆς Θεοτόκου (0,56Χ0,85). Εἰκόνα καλῆς τέχνης, πιθανῶς τοῦ 17ου αἰ. β) Δέησις (0,48Χ0,65). Στό κέντρο εἰκονίζεται ὁ Χριστός, ἀριστερά ἡ Παρθένος καί δεξιά ὁ Πρόδρομος. Ἐπάνω, σέ ἰδιαίτερο ἐπιχρυσωμένο πλαίσιο (0,56Χ0,20) εἰκονίζεται τό Ἅγιο Μανδήλιο. Ἡ εἰκόνα τῆς Δεήσεως εἶναι πολύ καλῆς τέχνης, τῆς ἴδιας περίπου ἐποχῆς μέ τήν προηγούμενη εἰκόνα τῆς Κοιμήσεως. γ) Ἅγ. Γεώργιος (0,55Χ0,85). Παρουσιάζεται ὁ ἅγιος ἔφιππος, δρακοντοκτόνος. Στό κάτω μέρος τῆς εἰκόνας, ἡ ἐπιγραφή: Ἡ παροῦσα εἰκών ἐζωγραφίσθη διά συνδρομῆς τῶν κατοίκων τοῦ χωρίου Μαρμάρων, ἐπιτροπεύοντος Κωνσταντίνου και Γεωργίου Βαζέου, αωπγ' (=1883). Στά θωράκια (ποδιές) τῶν παραπάνω εἰκόνων ὑπάρχουν ζωγραφικές παραστάσεις, μέ τά παρακάτω θέματα ἀπό τήν Παλαιά Διαθήκη: Κάτω ἀπό τήν εἰκόνα τῆς Κοιμήσεως, ἡ Καιομένη βάτος καί κάτω ἀπό τίς δύο ἄλλες εἰκόνες, ἡ Παρακοή τῶν Πρωτοπλάστων καί ἡ Ἐξορία τους ἀπό τόν Παράδεισο. Στό πέτασμα τῆς Ὡραίας Πύλης, εἰκονίζεται ὁ Μυστικός Δεῖπνος, ἴσως τοῦ 19ου αἰ. Τά βημόθυρα ἔχουν παραστάσεις σέ δύο ζῶνες: Στήν ἐπάνω ζώνη, ὁ Εὐαγγελισμός καί στήν κάτω, ἀριστερά, ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος καί δεξιά, ὁ Μέγας Βασίλειος. Στήν πύλη τῆς Προθέσεως εἰκονίζεται ὁ Ἅγιος Πέτρος. Στό κάτω μέρος ἔχει γραφεῖ: Διά χειρός Μοναχοῦ Φιλαρέτου, Ἱερά Μονή Λογγοβάρδας, Πάρος αϠνθ' (=1959). Ἀναφέρουμε ἀκόμα μιάν εἰκόνα, τήν Ἀποκαθήλωση (0,85Χ1,05). Εἶναι τοποθετημένη σέ προσκυνητάριο καί εἶναι εἰκόνα καλῆς τέχνης. Στήν ἀριστερή πλευρά τοῦ κλίτους ὑπάρχει παλαιός μαρμάρινος ἄμβωνας, ὁ ὁποῖος στηρίζεται σέ μιά μαρμάρινη κολώνα. Στήν ἴδια πλευρά αὐτοῦ τοῦ κλίτους, ὑπάρχει πολυτελής μαρμάρινος τάφος, μέ κολῶνες καί βάση, σέ σχῆμα σαρκοφάγου. Σ' αὐτή τή βάση ὑπάρχει ἀνάγλυφο οἰκόσημο καί πάνω ἀπ' αὐτό εἶναι χαραγμένη ἡ παρακάτω ἐπιγραφή: +Μνήσθητι Κύριε τοῦ δούλου σου Μαουνουήλ ὅταν ἔλθης ἐν τῇ βασιλείᾳ σου. Ἀνακ(αι)νίσθη ὁ τύμβος οὗτος διά συνδρομῆς καί ἐξόδου τῆς δούλης τοῦ Θεοῦ Μαρίας τῆς συ(μ)βίας αὐτοῦ 1639 (3) Σέ μαρμάνινη πλάκα (1,10Χ0,50), στό δάπεδο τοῦ ἴδιου κλίτους, ὑπάρχει ἡ ἐπιγραφή: Ἐστρώθη τό ἔδαφος δι' ἐξόδου καί συνδρομῆς τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ Ἀντωνίου ἱερέος τοῦ Σκορδίλη καί οἰκονόμου Καιφάλου εἰς μνιμόσυνον τῆς [συμβίας] αὐτοῦ καί δούλας τοῦ Θεοῦ Μαργαρήτας πρεσβυτέρας τῆς προκαικιμημένις 1720 (4) Στό Ἱερό Βῆμα καί στούς ἄλλους τοίχους τοῦ ναοῦ, εἶναι ἀναρτημένες ἀρκετές παλαιές ἀξιόλογες εἰκόνες, οἱ ὁποῖες ἔχουν συγκεντρωθεῖ ἀπό τόν ἐφημέριο τοῦ ναοῦ αἰδεσ. πρωτ. Σπυρίδωνα Πετρόπουλο καί φυλάγονται ἐκεῖ, γιά τήν ἀσφάλειά τους. Ἐνδεικτικά ἀναφέρουμε τήν Ἀποκαθήλωση, τήν Ἁγ. Ματρώνα τήν Χιοπολίτισσα, τόν Μνηστῆρα τῆς Ἐκκλησίας (Νυμφίο), τόν Ἐπιτάφιο Θρῆνο, τόν Ἅγ. Γεώργιο, τήν Ἀνάσταση τοῦ Λαζάρου κ.ἄ. Τώρα θά ἀσχοληθοῦμε μέ τό βόρειο κλίτος τοῦ ναοῦ, τό ὁποῖο εἶναι ἀφιερωμένο, ὅπως ἀναφέραμε, στόν Τίμιο Πρόδρομο. Καί σ' αὐτό τό κλίτος, ἡ Ἁγία Τράπεζα βρίσκεται στό μέσον τοῦ Ἱεροῦ Βήματος. Τό τέμπλο του εἶναι παλαιό, ξυλόγλυπτο καί ἐπιχρυσωμένο. Πάνω σ' αὐτό βρίσκονται οἱ παρακάτω τρεῖς εἰκόνες, τῶν ὁποίων οἱ διαστάσεις εἶναι 0,52Χ0,87μ.: α) Παναγία, ἡ Κυρία τῶν Ἀγγέλων. Παρουσιάζεται ἔνθρονη ἡ Θεοτόκος. Κάτω ἀριστερά ἡ ἐπιγραφή: Ἀνακαινίσθη ἡ παροῦσα εἰκών καί πᾶσα ἡ ἐπισκευή ἡ ἐντός τῆς διμαρτύρου (5) ταύτης ἐκκλησίας τῆς Κοιμήσεως τῆς Θ(εοτό)κ(ου) καί τοῦ τέμπλου Προδρόμου διά συνδρομῆς καί συνεργείας τοῦ ἐπιτροπεύοντος ἐν αὐτῇ Κυρίου Ἰω(άννου) Γιαννουλάκη δαπάνη δέ αὐτοῦ καί τῶν κατοικούντων ἐν τῇ κώμῃ ταύτῃ, τῇ 28 Ἰουνίου 1849. β) Χριστός Παντοκράτωρ. Ἔχει τήν προσωνυμία: Ὁ Βασιλεύς τῶν Βασιλευόντων καί Μέγας Ἀρχιερεύς. καί γ) Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος. Εἰκονίζεται φτερωτός, σέ προτομή. Ὑπάρχουν στήν εἰκόνα τρεῖς σκηνές ἀπό τήν γέννηση, τή ζωή καί τήν ἀποτομή τῆς κεφαλῆς του. Στίς ποδιές αὐτῶν τῶν εἰκόνων ὑπάρχουν οἱ παρακάτω νεώτερες εἰκόνες: α) Ὁ Ἅγ. Σπυρίδων, β) ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος καί γ) ὁ Ἅγ. Βασίλειος. Στό πέτασμα τῆς Ὡραίας Πύλης, εἰκονίζεται ἔνθρονος ὁ Χριστός, μέ ἕξι, τρεῖς ἀριστερά καί τρεῖς δεξιά, μορφές, πιθανώτατα προφητῶν. Στά βημόθυρα εἶναι ὁ Ἅγ. Βασίλειος καί ὁ Ἅγ. Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος, ἐνῶ στή θύρα τῆς Προθέσεως, ὁ Ἄρχων Μιχαήλ, πολύ παλαιά εἰκόνα λαϊκῆς τέχνης. Σ' αὐτό τό κλίτος βλέπουμε σέ ὑαλόφρακτη προθήκη τόν παλαιό ξυλόγλυπτο καί ἐπιχρυσωμένο ἐπιτάφιο τοῦ ναοῦ καί ἀκόμα, στό νάρθηκά του, προθήκη μέ παλαιές εἰκόνες καί ἄλλα παλαιά ἱερά καί λειτουργικά σκεύη. Τέλος, στό τρίτο, τό νότιο, νεώτερο καί μικρότερο κλῖτος, τοῦ Ἁγ. Χαραλάμπους, ἡ Ἁγία Τράπεζα εἶναι διαμορφωμένη στόν ἀνατολικό τοῖχο τοῦ Ἱεροῦ Βήματος. Τό τέμπλο του εἶναι ξυλόγλυπτο, ἀλλά σύγχρονο, οἱ δύο ὅμως εἰκόνες, πού βρίσκονται σ' αὐτό, εἶναι παλαιές: α) Ὁ Εὐαγγελισμός τῆς Θεοτόκου (0,65Χ0,70). Στό κάτω μέρος τῆς εἰκόνας ὑπάρχουν οἱ ἐπιγραφές: Δέησις τοῦ δούλου τοῦ Θεοῦ Ντεμένεγου (6), Χρηστοφόρου κε Φλωρέντζας, 1780. Καί χείρ Χαρτωφύλακος Μοστράτου Ναγουσηνοῦ, Μαγίου 16 (7). καί β) Ὁ Ἅγ. Χαράλαμπος (0,57Χ0,76), τῆς ἴδιας ἐποχῆς μέ τήν προηγούμενη εἰκόνα. Καί οἱ δύο αὐτές εἰκόνες εἶναι καλῆς τέχνης. Ὁ ὡραῖος αὐτός ναός, μέ τό τόσο ἐνδιαφέρον, ὅσον ἀφορᾶ στήν ἱστορία του καί στά ἔργα τέχνης πού φυλάσσονται σ' αὐτόν, ἔχει κηρυχθεῖ ἱστορικό διατηρητέο μνημεῖο (8). (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ) 1. Εὐχαριστῶ ἰδιαίτερα τόν ἱεροδιάκονο π. Χρῆστο Πετρόπουλο, γιά τίς πληροφορίες πού μοῦ ἔδωσε καί τήν βοήθεια πού μοῦ πρόσφερε κατά τήν ἐπίσκεψή μου στά παρεκκλήσια καί τά ἐξωκλήσια τῶν Μαρμάρων. 2. Οἱ Σομμαρίπα ἦταν οἰκογένεια Φράγκων δυναστῶν, πού διοίκησαν τήν Πάρο, κατά τήν ἐποχή τῆς Φραγκοκρατίας. Ἀπ' αὐτούς ἀναφέρουμε τόν Νικόλαο Ι. Σομμαρίπα (1462 - 1505), πού ἔκτισε τό κάστρο Κεφάλου, στό ὕψωμα ἀνατολικά τοῦ χωριοῦ Μάρμαρα καί τόν διάδοχό του, Κρουσῖνο ΙΙ Σομμαρίπα (1505 - 1518). 3. Ἀναστ. Ὀρλάνδου, ΑΒΜΕ, τόμ. ΙϘ, τ. 1, 1964, σελ. 18. 4. Ἀναστ. Ὀρλάνδου, ὅ.π., σελ. 19. Τό ἐπώνυμο Σκορδίλης τό συναντοῦμε καί σέ ἄλλες ἐπιγραφές τῆς Πάρου. Συνηθίζεται καί σέ ἄλλα νησιά τοῦ Αἰγαίου καί στήν Κρήτη. Ὁ ἱερομόναχος Διονύσιος Σκορδίλης εἶχε διατελέσει στίς ἀρχές τοῦ 18ου αἰ. ἡγούμενος τῆς μονῆς Ἁγ. Ἀντωνίου Κεφάλου, πού βρίσκεται στή θέση τοῦ φράγκικου κάστρου, γιά τό ὁποῖο γίνεται λόγος, στήν παραπάνω, ὑπ' ἀριθ. 1 σημείωση. 5. Ὁ χαρακτηρισμός διμάρτυρος, γιά δίκλιτη βασιλική, συναντᾶται γιά τέτοιου ρυθμοῦ ναούς, στήν Κρήτη, ἐπειδή τιμοῦνται συνήθως σ' αὐτούς, δύο μάρτυρες (Ἀναστ. Ὀρλάνδου, ΑΒΜΕ, τόμ. ΘϘ, τ. 2, 1964, σελ. 142). 6. Ντεμένεγος = Ντομένικος = Δομήνικος. 7. Πρόκειται γιά τόν ἁγιογράφο ἱερέα Γεώργιο Μοστρᾶτο, χαρτοφύλακα Νάουσας, ὁ ὁποῖος ἔζησε καί δημιούργησε στό βϘ μισό τοῦ 18ου αἰ. 8. ΦΕΚ 426/Β/3 - 7 - 1992.