<<ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟΙ ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ>>
Κυριακή 6 Μαρτίου 2016
ΑΠΟΚΡΕΩ
Κυριακή της Αποκριάς και η Εκκλησία μας επιτελεί ανάμνηση της Δευτέρας Παρουσίας του Κυρίου. Ίσως φανεί παράξενο το γεγονός ότι επιτελούνται αναμνήσεις από το μέλλον. Όμως, στην λειτουργική ζωή της Εκκλησίας, οι αναμνήσεις δεν είναι μόνο από το παρελθόν. Στη Θεία Λειτουργία επιτελείται ανάμνηση όλων των γεγονότων της παρουσίας του Χριστού. Μια ευχή της Θείας Λειτουργίας αναφέρει τα γεγονότα: «…τοῦ Σταυροῦ, τοῦ τάφου, τῆς τριημέρου Ἀναστάσεως, τῆς εἰς οὐρανούς ἀναβάσεως, τῆς ἐκ δεξιῶν καθέδρας, τῆς Δευτέρας καί ἐνδόξου πάλιν παρουσίας». Η Θεία Λειτουργία είναι ανάμνηση και της Δευτέρας Παρουσίας.
Στις ημέρες μας, στο άκουσμα του όρου «Αποκριά», οι περισσότεροι υπονοούν τα καρναβάλια. Δεν γνωρίζουν ότι ο όρος «Αποκριά» είναι εκκλησιαστικός και δηλώνει τη χρονική στιγμή προετοιμασίας για τη νηστεία. Η Κυριακή αυτή ονομάζεται Αποκριά διότι τελειώνει η κρεοφαγία. Γι αυτό ονομάσθηκε αποκριά, αποχή δηλαδή από τα κρεατικά.
Η επομένη εβδομάδα είναι η Τυρινή όπου καταλύονται όλα τα αγαθά εκτός από το κρέας και προέχουν και στην διατροφή τα τυροκομικά. Την Τυρινή Εβδομάδα τηρείται ένα ιδιόμορφο είδος «νηστείας» το οποίο δεν το συναντάμε σε καμία άλλη ημέρα του έτους. Καταλύονται όλα τα αγαθά εκτός από το κρέας.
Η Τυρινή Εβδομάδα είναι ο προθάλαμος της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Είναι η «σαρακοστή» της σαρακοστής. Εάν η Μεγάλη Εβδομάδα για το έτος είναι όπως το Ιερό βήμα για τον Ναό και η Μεγάλη Τεσσαρακοστή ο κυρίως Ναός, τότε η Τυρινή Εβδομάδα είναι ο Πρόναος.
Η Τυρινή Εβδομάδα είναι ανάμνηση της ζωής των πρωτοπλάστων στον Παράδεισο. Η νηστεία από το κρέας έχει σκοπό να υπενθυμίσει τη ζωή στον Παράδεισο. Όπως ο Θεός έδωσε εντολή στους πρωτοπλάστους να απολαμβάνουν από όλα τα αγαθά του Παραδείσου εκτός από ένα, έτσι και στην Τυρινή Εβδομάδα χρησιμοποιούμε όλα τα αγαθά εκτός από το κρέας.
Η Τυρινή Εβδομάδα έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα. Μας ετοιμάζει για τη νηστεία με τη μέθοδο της κλιμάκωσης. Πώς συμβαίνει αυτό; Την πρώτη εβδομάδα του Τριωδίου καταλύουμε όλα τα αγαθά, όλες τις ημέρες. Τη δεύτερη εβδομάδα καταλύουμε όλα τα αγαθά εκτός Τετάρτης και Παρασκευής. Την τρίτη εβδομάδα είναι η Τυρινή που νηστεύουμε μόνο το κρέας και αμέσως μετά, η επόμενη εβδομάδα είναι η καθαρά εβδομάδα, η πρώτη εβδομάδα της Αγίας και Μεγάλης Τεσσαρακοστής. Συνεπώς η Τυρινή Εβδομάδα γίνεται το μεταίχμιο από την κατανάλωση στη νηστεία και μας οδηγεί κλιμακωτά στη νηστεία της Μεγάλης Τεσσαρακοστής.
«ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟΙ ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ»
ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΗΣ ΤΥΡΙΝΗΣ
Κυριακή 13η Μαρτίου 2016
Βρισκόμαστε σε μια χρονική περίοδο, σε μια διάρκεια που ενώ για την Εκκλησία έχει αρχίσει το Τριώδιο, ο κόσμος επιδίδεται σε μεταμφιέσεις και καρναβάλια. Πολλοί Χριστιανοί μεταμφιέζονται. Οι ίδιοι που ενδύθηκαν τον Χριστό με το βάπτισμα, οι ίδιοι φοράνε καρναβαλική αμφίεση.
Η Εκκλησία δεν συμφωνεί με τις μεταμφιέσεις και τα καρναβάλια, όχι μόνο επειδή αυτά είναι παγανιστικά και ειδωλολατρικά έθιμα, αλλά διότι διαφωνεί με την απόκρυψη, με την εξαφάνιση του προσώπου. Η Εκκλησία προβάλλει και τιμά το ανθρώπινο πρόσωπο. Το κρύψιμο του προσώπου δηλώνει ντροπή, είναι αποτέλεσμα της αμαρτίας. Οι πρωτόπλαστοι κρύφτηκαν από το Θεό μετά την πτώση τους στην αμαρτία.
Τη Μεγάλη Τρίτη το βράδυ θα ακούσουμε το τροπάριο της Κασσιανής να περιγράφει με ποιητική ζωντάνια το κρύψιμο της Εύας, που μόλις άκουσε τα βήματα του Θεού στον παράδεισο, κρύφτηκε από τον φόβο της: «Θα φιλήσω» λέει, «με τιμή τα άχραντα πόδια σου», τα πόδια του Θεού. Ποιά είναι αυτά τα πόδια; Είναι τα πόδια εκείνα «των οποίων, μόλις άκουσε το βράδυ, η Εύα τον ήχο των πατημασιών στ’ αυτιά της, κρύφτηκε από τον φόβο της».
Αυτό το κρύψιμο, αυτή η απόκρυψη του ανθρώπου, είναι αποτέλεσμα της αμαρτίας. Η Κυριακή της Τυρινής προβάλλει αυτό το θλιβερό γεγονός, το κρύψιμο του ανθρώπου από τον Θεό και την εξορία του ανθρώπου από τον Παράδεισο.
Η μουσουλμανική ανατολή επιβάλλει την απόκρυψη του γυναικείου προσώπου. Η καταναλωτική δύση επιδιώκει την τεχνητή παραμόρφωση με την χρήση πλαστικών μεθόδων. Η Εκκλησία προβάλλει και τιμά το ανθρώπινο πρόσωπο. Ο άνθρωπος είναι πλασμένος κατ’ εικόνα Θεού.
Η χρήση προσωπείου (μάσκας) αφανίζει το σχήμα του ανθρωπίνου προσώπου, τα ιδιαίτερα και μοναδικά χαρακτηριστικά κρύβονται, το χαμόγελο και η έκφραση των συναισθημάτων χάνονται. Η κάλυψη του προσώπου είναι δείγμα της υποκρισίας και της αντικοινωνικότητας. Απόκρυψη όπου κυριαρχεί η αθυμία (κόμπλεξ) και η ντροπή.
Ακόμη και στο μυστήριο του θανάτου διαπιστώνεται η κάλυψη του προσώπου του νεκρού: «Δέν τολμοῦμε νά δοῦμε κατάματα τήν ἀλήθεια τοῦ θανάτου· γι’ αὐτό: - ἀπό τή μιά μεριά, εἴτε σκεπάζουμε τό πρόσωπο τοῦ νεκρού, γιά νά μήν τό ἀντικρύσωμε, εἴτε τό μακιγιάρομε, γιά νά τό παραστήσωμε ψεύτικα ζωντανό· - ἀπό τήν ἄλλη μεριά, προβάλλουμε τόν τρόμο καί τή φρίκη τοῦ θανάτου σαν τέχνη. Καί τήν ἐμπορευόμαστε ὡς θέαμα καί ἀνάγνωσμα» (Αρχιμ. Βασίλειος, Λειτουργικός Τρόπος, σ. 21).
Η Εκκλησία αποκαλύπτει και ανακαλύπτει το ανθρώπινο πρόσωπο, αναγνωρίζει και τιμά την μοναδικότητά του, διότι στο πρόσωπο του κάθε ανθρώπου συναντάμε τον Ίδιο το Θεό, ο κάθε άνθρωπος είναι μοναδικό πρόσωπο και πλασμένος ως εικόνα Θεού.
«ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟΙ ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ»
ΚΥΡΙΑΚΗ Α’ ΝΗΣΤΕΙΩΝ, ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ
Κυριακή 20η Μαρτίου 2016
Τα καρναβάλια τελείωσαν. Η νηστεία ξεκίνησε. Η Αγία και μεγάλη Τεσσαρακοστή είναι πια γεγονός. Η Εκκλησία την πρώτη Κυριακή της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, θα υψώσει τις Ιερές Εικόνες για να διακηρύξει την τιμή και την αξία του κάθε προσώπου, κάθε ανθρώπου. Η Κυριακή της Ορθοδοξίας είναι τιμή, όχι μόνο προς το ανθρώπινο πρόσωπο, αλλά και στον εικονισμό του.
Ανάμεσα στην ιουδαϊκή και μουσουλμανική ανατολή που απαγορεύει την απεικόνιση προσώπων (“ανεικονικόν”) και στην ρωμαιοκαθολική δύση που απλά αντιγράφει τα ανθρώπινα πρόσωπα, υψώνεται η Ορθόδοξη αγιογραφία με τα ασκητικά και λεπτοκαμωμένα πρόσωπα, που δεν έχει σκοπό να προβάλλει την αισθητική ομορφιά, αλλά να αναδείξει το πνευματικό κάλλος!
Οι εικόνες δεν εισήχθησαν στην Εκκλησία σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή. Η εξέλιξή της εικονογραφίας ακολουθεί παράλληλη πορεία με τη γραπτή διδασκαλία. Όσο τρέχει ο χρόνος, τόσο αυξάνονται τα συγγραφικά έργα και οι εικόνες.
Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός διδάσκει ότι η τιμή μεταφέρεται στο πρωτότυπο, στο πρόσωπο που εικονίζεται σε μια εικόνα. Το εικονιζόμενο πρόσωπο που εγγράφεται στην εικόνα είναι υπαρκτό, και όχι ανύπαρκτο όπως στα είδωλα. Κάθε υπαρκτό ή ορατό, είναι δυνατόν να παρασταθεί και εικονικώς.
Γι αυτό και ο Ιησούς Χριστός, ο Οποίος έγινε ορατός κατά την ενανθρώπησή του, είναι δυνατόν να περιγραφεί όπως οράθηκε, κατά την ενσώματη θέα του, κατά την υπόσταση του ενανθρωπήσαντος Λόγου και όχι κατά την αόρατη Θεία Ουσία του.
Στον εικονισμό των αγίων, η τιμή αναφέρεται, ανάγεται, μεταβαίνει στο Θεό. Διδάσκει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός ότι, όταν προσκυνώ τις ιερές εικόνες, στο Θεό προσφέρω την προσκύνηση και την τιμή (PG 94, 1345).
Στην Εκκλησία τονίζεται η ανωτερότητα της εικόνος έναντι μιας φωτογραφίας. «Μιά φωτογραφία, πού εἶναι ἕνα γήϊνο ὁμοίωμα, καί ἄν ἀκόμη εἶναι ἡ φωτογραφία ἑνός ἁγίου, δέν μπορεῖ ποτέ νά χρησιμοποιηθῆ γιά εἰκόνα… Γιατί μιά φωτογραφία εἶναι τό ἀποκλειστικά γήϊνο ὁμοίωμα τοῦ ἀνθρώπου. Ἐνῶ ἡ εἰκόνα εἶναι τό καθαρό καί ὡλοκληρωμένο ὁμοίωμα τοῦ ἀνθρώπου μέ ὅλες τίς γήϊνες καί οὐράνιες διαστάσεις του» (VirgilGheorghiu, Από την Εικοστή Πέμπτη Ώρα στην Αιώνια Ώρα, σ. 11).
Στην Εικονογραφία της Εκκλησίας, το πρόσωπο δεν είναι απλώς αντικείμενο θαυμασμού, αλλά λειτουργική παρουσία. Το πρόσωπο στην εικόνα λειτουργείται, τιμάται. Άλλο είναι θρησκευτικός πίνακας και άλλο λειτουργική εικόνα. Το τέμπλο με τις εικόνες στους Ιερούς Ναούς, δεν έχει σκοπό να μας χωρίσει από το Ιερό Βήμα, αλλά να φέρει ποιο κοντά σε μάς τα πρόσωπα του Χριστού και των αγίων.
«ΚΥΡΙΑΚΑΤΙΚΟΙ ΑΝΤΙΛΑΛΟΙ»
ΚΥΡΙΑΚΗ Β’ ΝΗΣΤΕΙΩΝ
Κυριακή 27η Μαρτίου 2016
Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή χαρακτηρίζεται για την νηστεία της. Η πρώτη εντολή που έδωσε ο Θεός στους πρωτοπλάστους ήταν η νηστεία. Τούς είπε ότι από κάθε δένδρο που υπάρχει μέσα στον Παράδεισο μπορούνε να φάνε, όχι όμως από το δέντρο της γνώσεως του καλού και του κακού. Ο ίδιος ο Χριστός νήστεψε σαράντα ημέρες. Η «Τεσσαρακοστή» ή «Τεσσαρακονθήμερη» νηστεία θεσπίσθηκε κατά το πρότυπο της τεσσαρακονθήμερης νηστείας του Κυρίου.
Η νηστεία της Εκκλησίας θα μπορούσε να διακριθεί σε τρεις υποκατηγορίες. Πρώτη είναι η νηστεία χωρίς κατάλυση ελαίου. Είναι η ξηροφαγία. Δεύτερη μορφή νηστείας είναι αυτή που καταλύει έλαιον. Συνήθως στα εκκλησιαστικά ημερολόγια αναφέρονται οι ημέρες στις οποίες καταλύεται το έλαιον. Αναγράφουν: «Κατάλυσις οἴνου καί ἐλαίου». Το τρίτο είδος νηστείας είναι όταν προστίθεται κατάλυσις ιχθύος, η ιχθυοφαγία. Τα εκκλησιαστικά ημερολόγια αναφέρουν: «κατάλυσις ιχθύος». Ιχθυοφαγία, μέσα στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή συναντάμε την εορτή του Ευαγγελισμού και την Κυριακή των Βαΐων.
Ποιά είναι όμως η σωστή Νηστεία; Ο άνθρωπος που νηστεύει δεν πρέπει να είναι σκυθρωπός και άπλυτος. Οφείλει να νηστεύει χωρίς να το διαφημίζει. Η νηστεία συνοδεύεται και με άλλες αρετές. Το Ευαγγέλιο ξεκαθαρίζει ότι ο άνθρωπος γνωρίζεται, όχι από το φαγητό του, αλλά από τα λόγια του. Όποιος νηστεύει δεν κρίνει τον συνάνθρωπό του, δεν κατηγορεί εκείνον που δεν νηστεύει. Η νηστεία είναι, όχι μόνο ποιοτική, αλλά και ποσοτική.
Οι άνθρωποι οι οποίοι δεν τηρούν τη νηστεία, το κάνουν από απληστία. Η υπερκατανάλωση είναι εχθρότητα προς τη φύση, προς την κτίση, μια κατάσταση που προέκυψε όταν ο άνθρωπος αγνόησε την εντολή του Δημιουργού Θεού για τη νηστεία και την άσκηση. Η νηστεία είναι καρπός της αγάπης προς τον Θεό, τον πλησίον και τη φύση. Ο άνθρωπος καλείται να συμφιλιωθεί με τη φύση. Η καταστροφή της φύσεως προήλθε από την ανυπακοή του ανθρώπου για νηστεία και άσκηση, και επαναλαμβάνεται κάθε φορά που ο άνθρωπος δεν νηστεύει και δεν κάνει άσκηση, αλλά κατάχρηση της φύσεως. Η κατάχρηση εις βάρος της φύσεως είναι αμαρτία ενώπιον του Θεού.
Η νηστεία είναι ο τρόπος που καθορίζει την ποσότητα που μπορούμε να λάβουμε από τη φύση, έτσι ώστε να μην γίνει κατάχρηση, αλλά χρήση και ευχαριστία προς το Θεό. Η ελεύθερη επιλογή του ανθρώπου να χρησιμοποιήσει ορισμένα είδη διατροφής για καθορισμένο χρονικό διάστημα δηλώνει το βαθύτατο σεβασμό προς το περιβάλλον ως δημιουργία του Θεού.
Η νηστεία αφήνει αγαθά και για τον συνάνθρωπο. Οι σύγχρονες μορφές υποσιτισμού και ανέχειας στον κόσμο, δεν είναι αποτέλεσμα μόνο κακοδιαχείρισης και ανισοκατανομής. Είναι έλλειψη αγάπης προς τον συνάνθρωπο, αφού η απληστία δεν άφησε αγαθά για τους συνανθρώπους.
Η νηστεία είναι αυτή που μπορεί να σώσει τον άνθρωπο από την πείνα και τη δυστυχία διότι, αυτός που θα νηστέψει, θα αφήσει αγαθά και για τον άλλον. Για να γίνει όμως αυτό χρειάζεται αγάπη, η αγάπη προς τον πλησίον. Γι’ αυτό ένας που δεν έχει αγάπη, δε νηστεύει, τα θέλει όλα δικά του και εκείνος που δε νηστεύει, δεν ξέρει να αγαπά. Εκείνος όμως που αγαπά, ξέρει και να νηστεύει και με τη νηστεία αυτή καλλιεργεί την αγάπη και μοιράζεται τα υπάρχοντά, τα αγαθά με τον πλησίον του.
π. Ν. Μ.