Μητροπολίτες έως το 1821

13. ΒΕΝΙΑΜΙΝ ὁ Α΄: 1559-1572. Ὑπῆρξε μοναχός, πρό τῆς ἐκλογῆς του, τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Θεολόγου Πάτμου, ὅπου καί ἐπανῆλθε μετά τήν παραίτησή του λόγω γήρατος τό 1572.

14. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ὁ Β΄: 1573-1603. Ὑπῆρξε λόγιος. Θεωρεῖται ὡς συνεργός γιά τήν σύσταση Σχολείου στήν Μονή Ἁγίου Γεωργίου Γρόττας Χώρας Νάξου.

15. ΙΩΑΚΕΙΜ: Ὁ ἀπό Χίου καταγόμενος 1603-1604. Παρητήθη τοῦ θρόνου του μετά διετή Ποιμαντορία. 

16. ΙΩΣΗΦ ὁ Α΄: 1604-1606. Ἀπό τόν πρῶτο Κώδικα τῆς Μητροπόλεως Παροναξίας θεωρεῖται ὡς «προστατεύων τήν Μητρόπολιν». Μετετέθη στήν Μητρόπολη Σαντορίνης.

17. ΓΑΒΡΙΗΛ: Ὁ ἀπό Ἄνδρου 1606-1608. Μετά διετή Ποιμαντορία ἐποίμανε καί πάλι τήν Ἄνδρο.

18. ΙΩΣΗΦ ὁ Β΄: 1608-1613.

19. ΝΙΚΗΦΟΡΟΣ ΜΕΛΙΣΣΗΝΟΣ: 1614-1617. Καταγόταν ἀπό ἱστορική οἰκογέ¬νεια Κρητῶν πού μετακινήθηκε στήν Πελοπόννησο καί τά Ἑπτάνησα καί ἡ ὁποία προσέφερε πολλά στήν Ἐθνική ἱστορία τόν 17ο αἰώνα. Ὁ Νικηφόρος Μελισσηνός ἦτο ἄνδρας λογιώτατος, δραστήριος καί ἀνήσυχος.

20. ΙΩΣΗΦ ὁ Β΄: (τό δεύτερον) 1617-1622. Τό Οἰκουμενικόν Πατριαρχεῖο φαίνεται ὅτι συγχώρησε τόν Ἰωσήφ καί μετά τήν ἀπομάκρυνσή του ἀπό τήν Μητρόπολη Παροναξίας τόν ἐγκατέστησε πρόεδρο Μήλου. Ἀπό τήν Μῆλο τόν ἐπανέφερε πάλι στήν Μητρόπολη Παροναξίας. 

21. ΙΕΡΕΜΙΑΣ ΒΑΡΒΑΡΙΓΟΣ: 1622-1632. Καταγόταν ἀπό τή Θήρα. Ἐσπούδασε καί αὐτός ὅπως καί ὁ Νικηφόρος Μελισσηνός στό Ἑλληνικό κολέγιο Ἁγίου Ἀθανασίου Ρώμης καί ἀντικατέστησε τόν παραιτηθέντα Ἰωσήφ. Συνδέεται μέ τήν ἀνακαίνιση τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Κυριακῆς Χώρας Νάξου καί τήν ἀναγνώριση τῆς Παναγίας Ἐξωχωριανῆς Μαρπήσσης Πάρου ὡς σταυροπήγιο καί Μετόχιο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Πάτμου.  

22. ΒΕΝΙΑΜΙΝ ὁ Β΄: 1632-1637. Ὁ ἀπό Ἱερομονάχων. Ὁ Βενιαμίν κατά πᾶσα πιθανότητα δέν προσῆλθε στήν Μητρόπολη Παροναξίας. Κατώρθωσε διατηρώντας τήν Ἀρχιερωσύνη νά διαμένει καί νά ἱεροπραττεϊ στήν Κωνσταντινούπολη γιά μιά ἑπταετία. Γιά αὐτό τό λόγο μᾶλλον ἀπώλεσε τήν ἕδρα.

23. ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΜΑΜΟΥΝΗΣ: 1637-1638. (Ὁ ἀπό Μήλου). Καταγόταν ἀπό τήν Μῆλο. Διεδέχθη τόν Βενιαμίν τό 1637. Ἄγνωστος παραμένει ὁ ἀκριβής χρόνος καί τρόπος ἀπομακρύνσεώς του ἀπό τήν Μητρόπολη Παροναξίας. Πιθανόν διότι καί αὐτός παρέμενε μονίμως στήν Κωνσταντινούπολη. 

24. ΑΝΘΙΜΟΣ ὁ Α΄: 1638 (;)

25. ΒΕΝΙΑΜΙΝ ὁ Β΄: (τό δεύτερον) 1638-1643. Ἀνεκατέλαβε τήν Μητρόπολη Παροναξίας γιά δεύτερη φορά τό 1638, στήν ὁποία παρέμεινε ὡς τά μέσα τοῦ 1643 ὁπότε καί παραιτήθηκε.

26. ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΓΕΝΑΡΑΗΣ ὁ ΝΑΞΙΟΣ: 1643-1657. Πρό τῆς ἐκλογῆς του ἦταν Ἱερομόναχος τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ὑψηλοτέρας Νάξου. Ὁ Νικόδημος ἐξαπέστειλε Ἐγκύκλιο τό 1653 πρός τό ποίμνιό του, μέ τήν ὁποία ἀπαγόρευσε τήν εξομολόγηση τῶν Όρθοδόξων σέ Κληρικούς τοῦ Δυτικοῦ Δόγματος. Στίς 22 Ιουνίου του 1656 έγκαινίασε τό Μονύδριο τῶν Ἁγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων στό Γλινάδο Νάξου. Ὁ Νι¬κόδημος συνεχίζει νά ποιμαίνει τήν Ιερά Μητρόπολη Παροναξίας στηριζόμενος στήν ἀγάπη τοῦ ποιμνίου του καθώς επίσης καί στό ὅτι ὁ ἐκλεγείς ἀπό τό Πατριαρχεῖο ὡς Μητροπολίτης Παροναξίας Μακάριος δέν προσῆλθε ποτέ στήν Ἐπαρχία του. Μετά τό 1667 ἀπεσύρθη σέ Μοναστήρι τῆς Νάξου. Ὁ Νικόδημος ὑπῆρξε ἐξέχουσα Ἐκκλη¬σιαστική φυσιογνωμία μέ μεγάλες ἱκανότητες καί ἐπιρροή στό ποίμνιό του τό ὁποῖο ὑπηρετοῦσε καί τό ὁποῖο ποίμνιο τόν στήριζε.

27. ΜΑΚΑΡΙΟΣ: 1657-1667. Ἐξελέγη ἐπί Πατριάρχου Παρθενίου τοῦ Δ΄ ὁ Πρωτοσύγκελος τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου Μακάριος. Ὁ ἐν λόγῳ Ἀρχιερεύς παρέτει¬νε τήν παραμονή του εἰς Κωνσταντινούπολη ἐπί δέκα συναπτά ἔτη διά λόγους «ὑγεί¬ας». Μετά τήν δεκαετή αὐτή ἀνοχή τῆς προβληματικῆς συμπεριφορᾶς του καθαιρεῖται ἐπί Πατριάρχου Παρθενίου τοῦ Δ΄ κατά τό ἔτος 1667. 

28. ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΜΑΥΡΟΚΟΡΔΑΤΟΣ: 1667-1671. Τόν Μακάριο διεδέχθη ὁ Πρωτοσύγκελος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Σμύρνης Θεοφάνης Μαυροκορδάτος στίς 5 Ἰου¬νίου 1967 ἐπί Πατριάρχου Παρθενίου τοῦ Δ΄. Στήν Πατριαρχική πράξη ὁ Θεοφάνηςχαρακτηρίζεται ὡς ἔχων πλῆθος ἀρετῶν.

29. ΜΕΛΕΤΙΟΣ ΠΑΓΚΑΛΟΣ: 1671-1673.

30. ΣΕΡΑΦΕΙΜ: 1673-1683. Ὁ Σεραφείμ διεδέχθη τό Μελέτιο. Πότε καί διατί ἀπεμακρύνθη τοῦ θρόνου τῆς Παροναξίας δέν εἶναι γνωστό.

31. ΓΕΡΑΣΙΜΟΣ ΚΑΚΑΒΕΛΑΣ: Μετά ἀπό τήν ἀπομάκρυνσή του ἀπό τήν Πατριαρχία Κωνσταντινουπόλεως (1673 -1674) ἔλαβε "πρός ζωάρκειαν" τίς Μητροπό¬λεις Χίου, Ἄνδρου καί Παροναξίας. Τήν Μητρόπολη Παροναξίας ἐποίμανε Προεδρικῶς ἀπό τά ἔτη 1683-1687. Ἔπειτα ἀπεσύρθη εἰς κελίον τῆς Ἱεράς Μονῆς Ἁγίας Κυριακῆς Χώρας Νάξου. Ἐκοιμήθη τήν 7-2-1688.

32. ΝΕΟΦΥΤΟΣ: 1687-1688.

33. ΙΩΑΣΑΦ: 1688-1695. Ἐξελέγη ἀπό τή θέση τοῦ Πρωτοσυγκέλλου τῆς Μυτιλήνης. Παρητήθη λόγῳ γήρατος. Στό Βυζαντινό Μουσεῖο τοῦ Ἱεροῦ Προσκυνήματος Ἑκατονταπυλιανῆς Πάρου σώζεται ἐπιτραχήλιό του, ἀρίστης Βυζαντινῆς τέχνης. Ἱδρυτής Κοινοτικοῦ Σχολείου στό Μετόχιο Ἁγίας Κυριακῆς.

34. ΜΑΚΑΡΙΟΣ ΝΤΑΜΕΝΤΖΟΣ: 1695-1703. Ἦτο Νάξιος τήν καταγωγήν καί διετέλεσε πρῶτα Τοποτηρητής τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Παροναξίας, μέ τόν τίτλο «Κλαυδιουπόλεως».

35. ΚΥΡΙΛΛΟΣ: (Ὁ ἀπό Ἀθηνῶν). 1703-1722. Στόν κώδικα Α΄ ὑπογράφει ἑννέα πράξεις οἰκογενειακοῦ καί κληρονομικοῦ δικαίου.

36. ΔΑΝΙΗΛ: 1722-1742. Ἱεράρχης μέ ἁγιότητα βίου, διακριθείς γιά τήν πολλή του ἐγκράτεια. Στόν Κώδικα Α΄ τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Παροναξίας ὑπογράφει ὁ ἴδιος τήν ἔλευσίν του στήν Νάξο. «Εἰς Δόξαν Θεοῦ εἰς τούς αψλβ΄ ἤλθαμεν καί ἡμεῖς εἰς τήν καθ' ἡμᾶς Ἁγιωτάτην Μητρόπολιν τῆς Παροναξίας Πατριαρχεύοντος τοῦ παναγιωτάτου καί σεβασμιωτάτου αὐθέντου καί δεσπότου, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κυρίου κυρίου Παϊσίου καί ἄμποτε διά τῶν παναγίων αὐτοῦ εὐχῶν νά ποιμάνωμεν τό ποίμνιον καλῶς καί θεαρέστως, Ἀμήν. Γένοιτο. Ὁ Παροναξίας Δανιήλ». Οἰ βιογράφοι του λέγουν ὅτι «ἐστόλισε καί εὐωδίασε τήν Ἐπαρχία του μετά πολλῶν λογιῶν ἀρετές». Οἱ δέ ἀποφάσεις του θεωροῦνται πνευματοκίνητοι. Τό λείψανό του τό ὁποῖο εὐωδίαζε ἐκτέθηκε σέ προσκύνημα ἐπί πενθήμερον. Ἑκατό Ἱερεῖς ἔλαβαν μέρος στήν ἐξόδιο ἀκολουθία του πού ἔγινε τήν 27ην Δεκεμβρίου τοῦ ἔτους 1742.

37. ΑΝΘΙΜΟΣ ΒΑΡΔΗΣ: 1743-1779. Καταγόταν ἀπό τήν Κρήτη. Φρόντισε ώστε ἡ Ἱερά Μητρόπολις νά ἀποκτήσει ἀξιόλογο Ἐπισκοπικό Μέγαρο, τό ὁποῖο μέχρι σήμερα εἶναι σέ χρήση. Γνωστή εἶναι ἐπίσης καί ἡ προσπάθεια τῶν Ἑβραίων τῆς Χώρας Νάξου νά μετατρέψουν τόν Ἱερό Ναό τῆς Ἁγίας Σοφίας σέ συναγωγή. Τήν προσπάθεια αὐτή ἐμπόδισε ὁ Ἄνθιμος συνεργαζόμενος μετά τῶν ἐν Νάξῳ συμπατριωτῶν του Κρητῶν. Ἐπί τῆς ποιμαντορίας του ἠργάσθη ὡς Γραμματεύς τῆς Μητροπόλεως Παροναξίας ὁ Ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης. Ἐποίμανε τήν Παροναξία μέ πολλή εὐσέ¬βεια καί σύνεση. Γνωρίζοντας τήν Ρωσική γλώσσα ἐζήτησε τίς ὑπηρεσίες τῶν Ρώσων πού ἦταν τότε κατακτηταί τῆς Νάξου (1770-1774) γιά τήν Ἐπαρχία του. Ὁ Ἄνθιμος βοήθησε σημαντικά καί στήν ἵδρυση τοῦ Σχολείου τῆς Γρόττας.

38. ΝΕΟΦΥΤΟΣ ΛΑΧΩΒΑΡΗΣ: Ὁ Βυζάντιος. 1780-1811. Γεννήθηκε στήν Κωνσταντινούπολη τό 1751. Στόν Κώδικα τῆς Μητροπόλεως Παροναξίας σώζεται τό χρονικό τῆς προαγωγῆς καί τῆς ἀφίξεώς του στή Νάξο. «αψπ΄ 1780 Φεβρουαρίου ιε15 ἐπροβιβάσθηκε εἰς τόν θρόνον τῆς Μητροπόλεως Παροναξίας ὁ κύριος ΝεόφυτοςΛαχωβάρης Κωνσταντινουπολίτης, ὁ τοῦ Πατριάρχου κυρ Σαμουήλ «δευτερεύων» ἐπί τῆς Πατριαρχείας τοῦ παναγιωτάτου, θειωτάτου πατριάρχου Κωνσταντινουπόλε¬ως κυρίου κυρίου Σωφρονίου τοῦ ἀπό Ἱεροσολύμων, καί τῇ κβ΄ Ἀπριλίου τῇ νέᾳ Τε- τράδι ἔφθασεν εἰς τήν Ἀξίαν. Ὁ μητροπολίτης Παροναξίας Νεόφυτος». Εἰς ἡλικίαν 29 ἐτῶν. Ἐντός μίας ἑπταετίας ἀπό τῆς ἀφίξεώς του ἀνήγειρε ἐκ βάθρων τόν Μητροπολιτικόν Ναόν Νάξου ἀνταξίου τῶν Ὀρθοδόξων αἰσθημάτων τοῦ Λαοῦ. Ἐπίσης κα¬τέβαλε «...κάθε πόθον καί ἐπιμέλειαν ἐπί τῇ καθιερώσει τοῦ θείου Ναοϋ...» τῆς Κοιμή¬σεως Θεοτόκου Φιλωτίου Νάξου, τόν ὁποῖο ἐγκαινίασε τό «1806, Αὐγούστου 15, ἡμέρα Τετράδι τῇ ἑορτῇ τῆς Κοιμήσεως». Παραμείνας εἰς τό Φιλότι ἐπί μία ἑβδομάδα ἐτέλε- σε τρία ἐγκαίνια, ἕνα γιά κάθε κλίτος τοῦ περικαλλοϋς Ναοϋ. Τήν 7ην Ὀκτωβρίου τοῦ ἰδίου ἔτους ἐξέδωσε κανονισμό διά τοῦ ὁποίου κανονίζονται:

α) ὁ τρόπος λειτουργίας τῆς Ἐνορίας
β) οἱ σχέσεις μεταξύ τῶν Ἱερέων
γ) οἱ ὑποχρεώσεις τῆς ἐνορίας ἔναντι τῆς Μητροπόλεως.

Κατά τήν ἀνέγερση εἰργάσθη καί ὁ ἴδιος χειρονακτικῶς. Ὁ Νεόφυτος καθιέρωσε μεγάλη Ἀρχιερατική Πανήγυρη τήν 23ην Φεβρουαρίου εἰς μνήμην τοῦ Ἁγίου Πολυ¬κάρπου, ὁ ὁποῖος ἐδίδαξε στήν Νάξο τόν Χριστιανισμό. Κατά τήν Πανήγυρη τοῦ 1788 τό ἄνω μέρος τοῦ τρούλου τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ κατέπεσε ἀμέσως μετά τό πέ¬ρας τῆς Θείας Λειτουργίας, ἀλλά οὐδείς ἐκ τῶν πιστῶν ἐτραυματίσθη. Ὁ Μητροπολί¬της στεναχωρήθηκε πολύ ἀλλά καί ἡ διάσωσις τῶν πιστῶν ἐθεωρήθη θεία ἐπέμβασις. Κατήρτισε σπουδαία συλλογή Πατριαρχικῶν καί Συνοδικῶν Γραμμάτων σχετιζομέ¬νων μέ τήν Γαλλική Ἐπανάσταση. Ἐπέλυε δικαστικές διαφορές τοῦ ποιμνίου του, ὑπῆρξε πολύ δραστήριος καί ἀξιόλογος Ἱεράρχης. Ἡ Ἱερά Μητρόπολις εἰς μνημόσυνον τοῦ κτήτορος τοῦ Ἱεροῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ ἀπεφάσισεν τήν τοποθέτησιν εἰς τό προαύλιόν του, τῆς προτομῆς του. Τήν ἐποχή τῆς Ποιμαντορίας του εἶχε σπουδαί¬ους καί λογίους συνεργάτες, ὅπως ὁ Χρύσανθος ὁ Αἰτωλός, ὁ βοηθός του Ἐπίσκοπος Νικόδημος Κυπραῖος ὑπό τόν τίτλο Ἀβύδου καί ὁ Μεθόδιος Μπαρότσης διάκονος καί Πρωτοσύγκελλος τοῦ Νεόφυτου, ὁ ὁποῖος μετά τό θάνατό του ἀνεχώρησε εἰς Κων¬σταντινούπολη καί τό 1824 ἐξελέγη Πατριάρχης Ἀντιοχείας.

39. ΙΕΡΟΘΕΟΣ: Ὁ ἀπό Ζητουνίου καί κατόπιν Νικαίας. 1811-1820. Καταγόταν ἀπό τό Κλεινοβό τῆς Λαρίσης. Περιγράφεται ὡς «ἀνήρ γεραρός καί ἀξιοσέβαστος, ἔμφρων καί διδακτικός». Τό 1825 κατεστάθη Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας καί ἡ Πα¬τριαρχεία του ἀποτελεῖ σταθμόν στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἀλεξανδρείας.

40. ΙΕΡΟΘΕΟΣ ὁ Β΄: Ὁ Ἀριστάρχης. 1820-1833. Κατήγετο ἐκ τῆς Ζαγορᾶς Πηλίου καί διετέλεσε ἀρχικῶς Ἐπίσκοπος Βονδίτσης ὑπό τό Μητροπολίτη Ἰωαννίνων. Τό Φεβρουάριο τοῦ 1820 ἐπί Πατριάρχου Γρηγορίου τοῦ Ε΄, ὁ ὁποῖος τόν χαρακτηρίζει «πρᾶον, σώφρονα, ἱεροπρεπή, κόσμιον καί τῆς καθ' ἡμᾶς ἱερᾶς παιδείας καί τῆς θύρα¬θεν ἀποχρώντως μεμυημένος», ὁ Ἱερόθεος προήχθη στήν Μητρόπολη Παροναξίας. Μυημένος εἰς τήν Φιλική Ἑταιρία ἐδέχθη μέ ἐνθουσιασμό τήν Ἑλληνική Ἐπανάστα¬ση, ἐξήγειρε τούς Ναξίους κατά τῶν Τούρκων, παρά τήν ἀντίδραση τῶν λατίνων ἀρχό¬ντων τήν 6ην Μαΐου 1821, ὑψώνοντας τήν σημαία τῆς Ἐπαναστάσεως στό καμπαναριό τοῦ Μητροπολιτικοῦ Ναοῦ Νάξου, ἐνώπιον 2000 Ναξίων συνεπικουρούμενος ἀπό τόν Φιλικό Μαζαράκη καί τόν ἔφορο τῶν χωρίων Μιχαλάκη Μαρκοπολίτη. Κατήρτι¬σε στρατιωτικό σῶμα, τό ὁποῖο συνετείρη ὁ ἴδιος καί φορώντας στρατιωτική στολή ἔλαβε μέρος στίς μάχες τῆς Ἀκροπόλεως τῶν Ἀθηνῶν καί τῆς Πελοποννήσου. Τήν Ἱεράν Μητρόπολη Παροναξίας διεποίμανε μέχρι τό ἔτος 1833, ὁπότε μετετέθη εἰς τήν ἕδρα Ἐπιδαύρου Λιμηράς καί τό 1841 εἰς τήν Μητρόπολιν Ἀκαρνανίας. Συμμετέσχε τῶν Ἐθνικῶν Συνελεύσεων Ἐπιδαύρου, Ἄστρους καί Ναυπλίου, τόν Ἰούλιο τοῦ 1833. Ἀπεβίωσε τήν 1η Ἀπριλίου 1851.