Ὁ Ἅγιος Νικόλαος ὁ Ἀρρανός (1) εἶναι μία μονόκλιτη βασιλική, στό Καινούργιο Πηγάδι, συνοικία τῶν Καθολικῶν τῆς Παροικίας, τοῦ 17ου αἰ. Τό ἔτος 1682, τό παρεκκλήσιο αὐτό περιῆλθε στήν ἰδιοκτησία τοῦ ἐφημερίου τοῦ καθολικοῦ ἀλταρίου(2) τῆς Ἑκατονταπυλιανῆς Φραντζέσκου Κρίσπου (3). Ἀργότερα ἐπιστράφηκε στούς ὀρθοδόξους. Ὁ κύριος ναός στεγάζεται μέ ἐλαφρά ὀξυκόρυφη καμάρα, ἐνῶ ὁ νάρθηκας εἶναι ἐπιπεδόστεγος. Ἔχει εἰσόδους στή δυτική καί τήν βόρεια ὄψη. Στό μαρμάρινο ὑπέρθυρο (1,20Χ0,23) τῆς δυτικῆς εἰσόδου, τοῦ νάρθηκα, εἶναι χαραγμένη ἀχρονολόγητη ἐπιγραφή. Πάνω ἀπό τήν εἴσοδο αὐτή ὑψώνεται τό ἁπλό, μονότοξο, πέτρινο καμπαναριό. Στή βάση του ὑπάρχει μικρή μαρμάρινη πλάκα, στήν ὁποία εἶναι χαραγμένα, ὁ Σταυρός, δύο συμπλέγματα μέ δυσδιάκριτα γράμματα, ἡ χρονολογία 1611 καί οἰκόσημο πού εἰκονίζει ἕνα ὄρθιο ξίφος μέσα σέ διακοσμητικό κύκλο. Τό παρεκκλήσιο αὐτό ἔχει ἀξιόλογο ξυλόγλυπτο ἐπιχρυσωμένο τέμπλο καλῆς τέχνης, τῶν μέσων τοῦ 17ου αἰ. Σ' αὐτό βρίσκονται τρεῖς εἰκόνες: α) Παντοκράτωρ Χριστός (0,45Χ0,65), β) Παναγία Ἐλεούσα (0,39Χ0,61) καί γ) Ἅγ. Νικολάος (0,40Χ0,80). Καί οἱ τρεῖς αὐτές εἰκόνες εἶναι καλῆς τέχνης, τοῦ τέλους τοῦ 17ου ἤ τῶν ἀρχῶν τοῦ 18ου αἰ. Εἶναι ὅμως ἀρκετά φθαρμένες. Ἀριστερά τοῦ τέμπλου, σέ ἰδιαίτερο ἁπλό ξύλινο εἰκονοστάσιο, βρίσκεται μιά πολύ ἐνδιαφέρουσα εἰκόνα τῆς Παναγίας, δεξιοκρατούσας τόν Χριστό (0,48Χ0,64). Πρόκειται γιά εἰκόνα πολύ καλῆς τέχνης, ἡ ὁποία χρονολογεῖται, πιθανώτατα, στήν ἴδια μέ τίς εἰκόνες τοῦ τέμπλου ἐποχή. Τό παρεκκλήσιο αὐτό ἔχει ἀνακηρυχθεῖ ἱστορικό διατηρητέο μνημεῖο (4). (ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ) 1. Ἡ προσωνυμία Ἀρρανός δέν ὑπάρχει σέ ἄλλη πηγή, ἐκτός αὐτήν πού ἀναφέρεται στήν παρακάτω ὑπ' ἀριθ. 3 ὑποσημείωση καί δέν μπορεῖ νά ἑρμηνευθεῖ. Ἴσως κάποιος μέ τό ἐπώνυμο αὐτό νά ὑπῆρξε ὁ κτήτορας τοῦ παρεκκλησίου. 2. Ἡ Ἁγία Τράπεζα τῶν καθολικῶν. 3. Μέ ἔγγραφο πού συντάχθηκε στίς 30 Μαρτίου 1682, ἀπό τόν νοτάριο Παροικίας ἱερέα Πέτρο Βουτζαρᾶ καί ἐπικυρώθηκε ἀπό τόν Πρόξενο τῆς Βενετίας στήν Πάρο, ...ἡ κυρ Ἀντριάνα θυγάτηρ τοῦ ποτέ κυρ Ἰωάννη Καλαβρέ... ὁμάδι μέ τήν ἀδελφή της τήν κερά Μαρία... οἱ ὁποῖες λέγουσι πώς τούς εὑρίσκεται κληρονομική μία ἐκκλησία καλουμένη Ἅγιος Νικόλαος ὁ Ἀρρανός, ἐν τῇ τοποθεσίᾳ Καινούργιο Πηγάδι... γνωρίζοντας τό συμφέρον τῆς ψυχῆς της καί διά καλόν ἐπιτηρητήν τόν εὐλαβέστατον ἐν ἱερεῦσι πρέ Φραντζεσκο Κρίσπο, καπελάνο τοῦ ἀλταρίου τοῦ λατίνου εἰς τήν κερία τήν Καταπολιανή... προσηλώνουν, δόνουν, χαρίζουν καί ἀπαρατοῦν ἀπό τήν σήμερον τόν αὐτόν ναόν... ὡς πρᾶ(γμα) ἰδικόν του... (Νικ. Χ. Ἀλιπράντη - Σίμου Συμεωνίδη, Τό Καινούργιο Πηγάδι Παροικίας, συνοικία Καθολικῶν τόν 17ο αἰ., Παριανά Δʹ, τ. 13, 1983, σελ. 126 - 132). 4. ΦΕΚ 209/Β/17-3-1989 καί 426/Β/3-7-1992.